پناهیان دانشگاه هنر شب دوم موضوع عنصر شجاعت در هنر و حماسه

هر تشخیصی که در اثر یک ترس شیطانی انجام شده باشد، تشخیص اشتباهی است...

سخنرانی حجت‌الاسلام پناهیان در هیئت دانشجویان دانشگاه هنر – شب دوم – با موضوع «عنصر شجاعت در هنر و حماسه»

موضوع یکی از مهمترین امتحانات الهی، نترسیدن است

• شجاعت، عنصر کلیدی حماسه است و اگر شجاعت از حماسه گرفته شود، بقیه عناصر حماسه، خیلی عامل ماندگاری حماسه نیستند. شجاعت یکی از کلیدی ترین مفاهیم انسانی است و کلیدی بودن آن هم به این دلیل است که موضوع اول امتحانات الهی است. اولین موضوع امتحانات الهی ترس است و خداوند امتحان می‌کند که ببیند انسان می‌ترسد یا خیر؟ دلیل دیگر اهمیت شجاعت و نترسیدن، توجه به این آیه قرآن است که إِنَّما ذلِکُمُ الشَّیْطانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنین(سوره آل عمران،175) ؛ کار این شیطان شما این است که دوستان خودش را می‌ترساند. اگر انسان از غیر خدا بترسد ذلیل می‌شود و اگر از خدا بترسد، قوی می‌شود و همه عالم از کسی که از خدا می‌ترسد، می‌ترسند. ولی اگر از شیطان و وعده‌هایش بترسی، ذلیل می‌شوی و از همه عالم می‌ترسی.

• گام اول در نترسیدن این است که از بیرون به ترس نگاه کنی و متوجه باشی که خداوند می‌خواهد تو را با ترس امتحان کند و هیچ واقعیتی در ورای ترس‌های تو نهفته نیست. خدا هم با اشاره به اینکه می‌خواهم با ترس تو را امتحان کنم، کمک بزرگی به موفقیت تو در نترسیدن کرده است.

هر تشخیص و محاسبه‌ای که در اثر یک ترس شیطانی انجام شده باشد، نشخیص اشتباهی است

• گام دوم برای نترسیدن این است که شیطان، «دوستان» خودش را می‌ترساند. مگر شما از دوستان شیطان هستی که بترسی؟ هر قدمی که ناشی از ترس ایجاد شده توسط شیطان برداشته شود، قدم اشتباهی است، هر تشخیص و محاسبه‌ای که از ترس شیطان انجام شده باشد، تشخیص و محاسبه اشتباه بوده است. هر دل‌نگرانی که به دلیل ترس از شیطان پیدا کرده باشی، باعث آلودگی دل و قساوت دل است.

بسیاری از صفات زیبا در اثر ترس از وجود انسان پر می‌کشند

• اینطور نیست که هرکسی ضعیف و مستضعف شد، مورد توجه خدا قرار بگیرد. بسیاری از ضعف های ما ناشی از بی‌دینی و بی‌ایمانی و ترس و اسارت ما در مقابل شیطان و تحت تأثیر ابلیس قرار گرفتن است. وقتی خدا می‌بیند تو تحت تأثیر ابلیس قرار گرفته‌ای و از دشمن او حساب می‌بری؛ غضب می‌کند و غضب خدا باعث قساوت قلب تو می‌شود. ظاهرا هیچ کاری نکرده‌ای، فقط ترسیده‌ای و چون ترسیده‌ای، نور و صفا را از دست می‌دهی. بسیاری از صفات زیبا در اثر ترس از وجود انسان پر می‌کشند. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «لَوْ تَمَیَّزَتِ الْأَشْیَاءُ لَکَانَ الصِّدْقُ مَعَ الشَّجَاعَةِ وَ کَانَ الْجُبْنُ مَعَ الْکَذِبِ؛ اگر صفات دسته بندی شوند، صداقت با شجاعت و ترس با دروغ همراه خواهد بود.»(غررالحکم/219)

شجاعت؛ آرامشی ایجاد می‌کند که زمینه ساز خلاقیت می‌شود

• شجاعت؛ آرامشی ایجاد می‌کند که زمینه ساز خلاقیت می‌شود. آدم دست پخت هر کسی را نمی خورد. باید دید دست او تمیز بوده است یا نه؟ کسی هم که کار هنری می‌کند، آیا باید روحش تمیز است یا نه؟ اگر انسان از هیچ چیز نترسد، آرام‌تر است. اگر کسی چنین آرامشی را پیدا کرد، با توجه به شغلی که دارد آن آرامش را در کار خودش به کار می‌گیرد. کاربرد این آرامش در خلاقیت انسان است.

• وقتی در چنین آرامشی، خلاقیتی بوجود بیاید، اثر تولید شده، اثری است که از جان طبیعت و مغز فطرت گرفته شده است و مکاشفات در چنین شرایطی مطابق با ذات هستی خواهد بود. هنرمند در این وضعیت، به طور ناخواسته به زوایای عالم دست پیدا می‌کند. هر خلاقیتی در این شرایط، عکسبرداری از فطرت است؛ این کار، کاری الهی است. یکی از شرایط زیبایی، تناسب با طبیعت است و اگر هنرمندی هنرش با طبیعت یکسان باشد، خیلی هنر داشته است.

• چه عوامل دیگری می‌توانند باعث بروز خلاقیت شوند؟ گاهی عصبانی شدن، باعث خلاقیت و تولید اثر می‌شود، البته این اثر اثری غیرانسانی است. ترس هم می‌تواند عامل خلاقیت شود، چرا که انسان را وادار به رفتارهایی می‌کند که قبلاً سابقه‌اش نبوده است. کینه و نفرت هم عامل خلاقیت می‌شوند. یکی از کسانی که ناشی از عقده‌های روانی خود، خلاقیت‌های عجیبی داشته است، صادق هدایت است. ظاهر آثارش مانند یک آهنگ و یک موسیقی روان است، ولی مضمون آثارش سرشار از «نفرت از عالم هستی» است.

نداشتن شجاعت علمی، انسان را درجهل فرو می‌برد

• شجاعت به انسان قدرت می‌دهد و یکی از قدرت‌های موجود در انسان، «قدرت تمرکز» است. اگر بخواهی در سر نماز تمرکز داشته باشی، که یکی از قوت‌های روحی انسان است، ترس مانع آن است. جبن و ترس انسان را ضعیف می‌کند، وقتی ضعیف شدی، یکی از قوایی که از دست می‌دهی، قدرت تمرکز است و تبدیل به آدمی با افکار پراکنده می‌شوی.

• برای برخی از کارهای هنری تمرکز بالاتری نسبت به برخی از کارهای علمی نیاز است، و داشتن شخصیت شجاع چنین امکانی را راحت تر فراهم می‌کند. پس شجاعت یک مسأله شغلی هم هست.

• اگر کسی در مقام کار علمی باشد، نیاز به شجاعت علمی دارد. کسی که شجاعت علمی ندارد، از ترس اینکه حرفش غلط درآمده باشد، الکی دفاع می‌کند و بیشتر خودش را در جهل فرو می برد. چون می‌ترسد حرفش را پس بگیرد، بر حرفش استوار باقی می‌ماند و برای حرفش توجیه می‌تراشد و بیشتر از حقیقت فاصله می‌گیرد. چون شجاعت علمی ندارد و می‌ترسد سؤال کند، نادان باقی می‌ماند.